Aşılama (IUI) Nedir?

Aşılama (İntra Uterin İnseminasyon-IUI), spermle yumurtanın buluşma şansını arttırmak üzere fizyolojiyi desteklemek amacıyla yapılan bir işlemdir. Kadına verilen hap ya da iğnelerle her ay kendiliğinden oluşan bir adet yumurtanın sayısı iki ya da üçe çıkarılırken, erkeğin spermleri de özel bazı yöntemlerle yıkanıp hazırlanır. Böylelikle spermlerin hareketli olanları küçük bir hacimde yoğunlaştırılmış olur.

Verilecek çatlama iğneleri ile yumurtaların çatlama zamanı da ayarlanarak hazırlanmış olan spermler, rahim içerisine özel bir plastik borucuk (kateter) vasıtasıyla bırakılır. Böylelikle spermlerin gidecekleri yol da kısaltılarak yumurta ya da yumurtalara kolayca ulaşmaları sağlanır. 

Aşılama, tüp bebek tedavisi gerektirmeyen durumlarda ve sebebi olmayan kısırlıkta ilk yapılan tedavidir.

Aşılama yapılacak kadında önce hap (klomen, serofen) veya iğne (gonal-f, puregon, menogon, merional) ile yumurtalıklar uyarılır. Burada amaç birden fazla yumurta elde etmektir. Ancak dörtten fazla folikül (yumurta içeren sıvı dolu kesecikler) oluştuğunda çoğul gebelik için çift bilgilendirilmeli ve o ay için tedavi iptali düşünülmeli ya da tedavi tüp bebeğe çevrilmelidir. Yumurta büyüme aşamasından sonra çatlatma iğnesi (pregnyl, ovitrel) vurulur ve iğneden ortalama 36 saat sonra yıkanmış, konsantre edilmiş spermler yumuşak bir kateterle rahim içine enjekte edilir.

Aşılama Öncesi Değerlendirmede Neler Yapılır?

Kısırlık nedeni ile başvuran çiftlerde kısırlığın nedenini saptamaya yönelik tetkikler:

Erkekte:

• Semen analizi (spermiyogram )

Kadında:

• Jinekolojik muayene,
• Rahim ve tüplerin değerlendirilmesi için rahim filmi (HSG)
• Yumurtalıkların kapasitesini değerlendirmek amacıyla hormon testleri,
• Bazı özel durumlarda tanısal laparoskopi veya histeroskopi yapılabilir.

Aşılama (IUI) Hangi Durumlarda Uygulanır?

Aşılama, uygulaması kolay, pratik, nispeten ekonomik ve risksiz bir işlem olduğu için aşağıdaki durumlarda ilk tercih edilen yöntemdir:

• Düşük sperm sayı veya hareketlilik oranı (Erkek faktörü)
• Hafif Endometriosis
• Açıklanamayan İnfertilite
• Rahim ağzına ait problemler
• Kadında yumurtlamanın olmaması veya yetersiz olması (Ovulatuar Faktör)
• Cinsel işlev bozuklukları
  
  Ejakülasyon (boşalma) sorunu olan erkeklerde de aşılama zaman zaman başvurulan bir yöntemdir. Boşalma problemlerine şeker hastalığı, Multiple Skleroz (MS), travma, retrograd ejakülasyon dediğimiz idrar torbasına spermlerin boşaldığı hastalık, mesane boynu operasyonları, kullanılan bazı ilaçlar sebep olabilir. Aşılama her ne kadar basit bir işlem gibi görülse de mutlaka bu konuda tecrübeli bir jinekolog tarafından yapılmasında fayda vardır.

Aşılamanın Başarı Oranı Nedir?

Aşılama işleminin başarısı her bir deneme için %10-15 civarındadır. Bu oranın daha fazla olmadığı aşılamaya başlayan her çift tarafından bilinmeli ve gebelik oluşmadığında hayal kırıklığı yaşanmamalıdır.

Aşılama En Fazla Kaç Kere Yapılabilir?

Aşılamada deneme sayısı uygulama nedenine, çiftin ihtiyaçlarına ve ekonomik durumuna göre ayarlanır.
Elbette bu işlemin yapılabilmesi için en az bir kanalın ya da tüpün açık olması şarttır. Dolayısıyla aşılama işleminden önce rahim filmi çekilmesi de gereklidir. Günümüzde kabul edilen görüş en fazla 3 kez aşılama yapılmasıdır. Aşılamadan fayda göreceği düşünülmeyen ya da 2-3 kez aşılama yapılmasına rağmen gebelik oluşmayan kişilerde mutlaka tüp bebek tedavisine geçilmelidir.

Aşılamada Sperm Kalitesi Ne Kadar Önemlidir?

Eğer erkeğin spermlerinin sayı ve hareketi çok düşük ise aşılamadan beklenecek fayda çok azdır. Bu sayı ve hareket konusunda tam bir fikir birliği olmasa da genellikle kabul gören görüş erkeğin spermlerine yıkama işlemi uygulandıktan sonra ileri doğru hareketli sperm oranının en az ml'de 1 milyonun üstünde olması gerektiğidir. Diğer önemli bir konu da spermlerin şekil bozukluklarıdır. Aşılama öncesinde sperm şekilleri de boyanmış örneklerde bu konuda tecrübeli kişilerce detaylı olarak değerlendirilmeli ve normal görünümlü sperm sayısının en az %4-5 olması gerekmektedir. Normal şekilli olmayan spermlerin sayı ve hareketleri iyi olsa bile yumurtanın kabuğunu delip içine girmelerinde problem olabilir.

Spermlerin Yıkanması (Hazırlama)

Aşılama için erkekten alınan semen, laboratuvarda yüzdürme ya da gradient adı verilen yıkama işlemlerine tabi tutularak sperm dışındaki tüm salgılardan arındırılır.  Böylece sperm, şiddetli rahim kasılmalarına sebep olabilen maddeler ve rahimde enfeksiyona sebep olabilecek bakterilerden de temizlenmiş olur.  Ayrıca hareketli olanları daha küçük bir hacimde toplanarak hareket oranları da arttırılmış olur.  Sperm yıkama uygulaması spermin yumurtayı dölleme kabiliyetini arttırır.  Yıkanmış olan spermler, çok az bir miktarda (0,5 cc) kültür sıvısı içine konularak hem sayı hem de hareketliliği artırılmış olarak aşılamaya hazır hale getirilir.

Aşılama Nasıl Yapılır ?

Aşılama basit bir uygulamadır ve sadece birkaç dakika sürer. Kadın muayene masasına uzandıktan sonra doktor, vajinaya spekülümü yerleştirir, özel olarak hazırlanmış (yıkanmış) olan spermi bir katater (borucuk) aracılığıyla direkt olarak rahmin içine enjekte eder. Böylece spermlerin döllenmenin oluştuğu tüplere daha kolay ulaşması sağlanır. Kadında düzensiz ovülasyon (yumurtlama) görülüyorsa, doktor ovülasyonu (yumurtlama) uyaran ilaçlar verebilir. Eğer açıklanamayan türde bir problem varsa yine aşılamadan gelecek faydayı arttırmak amacıyla kadının normalde bir tane gelişecek yumurtası verilecek ilaçlarla (hap veya iğne) 2 veya 3'e çıkarılabilir. Daha fazla yumurta gelişmesi halinde ise aşılama yapılması uygun olmaz. Çünkü çoğul gebelik olasılığı artacaktır. Döllenme olasılığını yükseltmek için gerekli ilaçların kullanımıyla beraber uygulanan aşılama tedavisi sayesinde kısırlık sebebi bulunmamış çiftlerde gebelik oranlarının yükseldiği görülmektedir.

Aşılama ile İlgili Ortaya Çıkabilecek Sorunlar Nelerdir?

Eğer kontrol edilmesine rağmen 3'ten fazla yumurta gelişimi gerçekleşir ise o zaman ya tedavi iptal edilerek o ay ilişki yasaklanmalı ya da tedavi tüp bebek tedavisine döndürülmelidir. Aksi taktirde çoğul gebelik oluşumu söz konusu olabilir. Son bir seçenek de fazla yumurtaların aspirasyonu (yok edilmesi) yoluyla kalan yumurtalar için aşılama yapılması olabilir. Tüm bu seçenekler normalde son derece az başvurulan nadir durumlardır.

Bir diğer istenmeyen durum da aşırı uyarılma sendromu (OHSS) dediğimiz yumurtalıkların fazla büyümesi, hormon düzeylerinin çok artması ve karında sıvı toplanması ile giden "Aşırı Uyarılma Tablosu"dur. Bu durumda çok nadiren hastaneye yatırılma ve özel bir tedavi gerekebilir.

Aşılama sonrasında gelişme olasılığı çok az olan bir diğer sorun ise iltihaplanmadır (enfeksiyondur). Aşılama yapılırken vajinanın ve rahim ağzının temizliğine yeterince dikkat edilmezse ve mikrobik bir ortamda aşılama yapılırsa böyle bir problemle nadiren de olsa karşılaşılabilir. Dolayısıyla bu konuda da hekimin dikkatli davranması ve hijyenik kurallara kesinlikle uyması gerekir. 

Aşılama Sonrası Gebelik Testi Ne Zaman Yapılmalıdır?

Aşılamadan 2 hafta sonra kanda gebelik testi ile sonuç araştırılır. Bu 2 haftalık sürede genellikle progesteron vaginal tablet ya da jel kullanılması önerilmektedir. Gebelik olması durumunda 3 hafta sonra fetusu ve kalp atımını görmek için ultrason yapılmalıdır.

Aşılamadan beklenilen fayda, yani gebelik oluşması olasılığı, yumurtlama problemi olan kadınlar için %15-20, açıklanamayan tür problemi olan kadınlar içinse %10-15'dir.  Bu oranların her çifte aşılamanın başında mutlaka net olarak belirtilmeli ve çiftlerin olması gerekenden daha fazla bir beklentiye girmemeleri sağlanmalıdır.