Bartholin bezi, vajina girişinin her iki yanında (saat 4 ve 8 hizasında) sağlı sollu yer alan bezelye büyüklüğünde bir çift salgı bezidir. Bartholin bezleri yaklaşık 2 santimetre uzunluğundaki ince bir kanal aracılığı ile kızlık zarının hemen önüne açılır.
Bartholin bezleri ilk olarak 18. yüzyılda Thomas Bartholin tarafından tarif edilmiştir. Salgıladığı sümüksü kıvamdaki kaygan bir sıvı vajina girişine dökülerek, vajina girişinin cinsel ilişki sırasında kaygan olmasını sağlar. Bezin içinde üretilen kaygan ve şeffaf sıvı cinsel uyarılmayla birlikte bezin kanalından geçerek vajina girişine boşalır.
Bartholin Kisti
Bartholin bezleri normalde gözle görülemez ya da elle hissedilemez. Ancak herhangi bir nedenle salgı bezinin ürettiği sıvıyı dışarıya taşıyan kanallarda tıkanıklık meydana gelirse salgı dışarı akamaz ve bu sıvı birikir. Biriken salgı kanalın genişlemesine ve vajina girişinde içi sıvı dolu bir kitle oluşmasına neden olur. Biriken sıvı içeriği, cerahat içerdiğinde apse, yalnızca saydam salgı sıvısı içerdiğinde kist adını alır.
Bartholin Apsesi
Kist herhangi bir nedenle enfekte olursa apse meydana gelir. Çoğu zaman öncesinde herhangi bir kist olmaksızın ilk belirti apse gelişimi olmaktadır.
Bartholin Apsesi Oluşum Nedenleri
Bartholin bezinin kanalında tıkanmaya neden olan en önemli etken bakterilerle oluşan enfeksiyonlardır. Birçok bakteri Bartholin apsesine neden olabilir. Bağırsak sisteminde normal olarak bulunan bakteriler olan Staphylococcus ve E. Coli ayrıca Klamidia ve Gonore gibi cinsel yolla bulaşan bakteriler de apse oluşumuna neden olabilir. Çoğunlukla birden fazla bakteri nedeniyle oluşur. Ayrıca vajina bölgesinden geçirilen cerrahi operasyonlar da apse gelişimine neden olabilir.
Belirti ve Şikayetler:
- Sıklıkla dudaklarda büyüyen tek veya çift taraflı şişlik (Portakal büyüklüğüne ulaşabilir)
- Alt bölgede şiddetli ağrı (Genellikle ağrı kesicilere yanıt azdır)
- Apsenin olduğu yerde kızarıklık ve ödem
- Yürürken, otururken ve cinsel ilişkide ağrı
- Ateş ve diğer enfeksiyon bulguları
Eğer Bartholin kisti çok küçükse ve enfekte değilse hiçbir belirti vermeyebilir. Kist ya da apse sıklıkla tek taraflı olmakla birlikte nadiren her iki tarafta da görülebilir.
Görülme Sıklığı:
Tüm kadınların yaklaşık %2'sinde yaşamlarının herhangi bir döneminde Bartholin kisti ya da apsesi gelişir. Bartholin apsesi kistten yaklaşık 3 kat daha fazla görülür. En sık 20-29 yaş arasında cinsel yönden aktif kadınlarda karşılaşılır.
Bartholin Bezi Kanseri
Bartholin kist ve apsesinin kanser olasılığı çok düşük olmasına rağmen tekrarlayan vakalarda bu olasılığı göz ardı etmemek ve bezin tamamını çıkarttıktan sonra mutlaka patolojik incelemeye göndermek gerekir. Bakirelerde de Bartholin kisti ve apsesi olabilir ve bu kiste yapılan müdahale kızlık zarına hasar vermez.
Bartholin Apsesi Tanısı
Tanı için muayene yeterlidir. Görünüm tipiktir. Tanı için herhangi bir tetkik veya patoloji gerekmez. Biyopsi, kanser şüphesi olan özellikle yaşlı hastalarda yapılmalıdır.
Önleme
Bartholin kisti oluşmasında etken olan vajinal akıntılar ve enfeksiyonlar erken dönemde tedavi edilmelidir. Buna rağmen Bartholin kisti oluşursa, sıcak suya oturma banyoları, ağrı kesiciler, gerekirse antibiyotikler ile kist tedavi edilmeli, genital organların hijyenine büyük özen gösterilmelidir. Bartholin apsesi riskini azaltmak için kondom kullanımı arttırılmalı, genital organ temizliğine dikkat edilmeli, düzenli jinekolojik kontroller yapılmalı ve anormal bir durum varlığında hemen doktora başvurulmalıdır.
Tedavi
Belirgin bir şikâyet yaratmayan küçük kistlerin tedavi edilmesi şart değildir. Kistin küçük olduğu ve şikâyet olmadığı durumlarda günde 4-5 kez 10-15 dakika süreyle ılık oturma banyoları yararlıdır. Ancak büyük ve şikâyete neden olan kistler mutlaka cerrahi olarak tedavi edilmelidir.
Bartholin apsesi varlığında ise büyüklüğüne bakılmaksızın cerrahi tedavi uygulanır. Vücudun herhangi bir yerindeki tüm apselerde tedavi aynı olup apsenin cerrahi boşaltılması şarttır. Apsenin boşaltılması ile ağrı dramatik olarak azalır. Apse kendiliğinden patlayıp akmadığı sürece tedavisiz iyileşme nadirdir.
Cerrahi tedavide temel hedef mümkün olduğu kadar beze zarar vermemektir. Çünkü bez ilişki sırasındaki kayganlığı sağlayan sıvıyı sağladığı için bezin zarar görmesi durumunda vajinal kuruluk ve ilişkide ağrı oluşabilir. Ancak unutulmaması gereken diğer nokta da cerrahi sonrası apsenin %20 oranında nüksetmesidir.
Cerrahi teknikler
- Apse Drenajı
Muayene ortamında küçük apselerin tedavisinde en çok tercih edilen yöntemdir. Lokal anestezi altında yapılabilir. Bazen Word kateter uygulaması bazen de gümüş nitrat uygulaması ile kombine edilebilir.
Apse drenajı için önce apse yüzeyine lokal anestezik madde enjekte edilmelidir. Sonra vajina girişi iç yüzüne küçük bir insizyon (kesi) yapılmalıdır. Apse içindeki enfekte materyal tam olarak akıtıldıktan sonra, boş kalan apse kavitesine steril bir gaz ya da küçük bir kateter (Word kateteri) yerleştirilerek kavitenin açık kalması sağlanmalıdır. Böylece drenajı daha iyi olur. Apse boşluğuna gaz konmuşsa bu gaz 24-48 saat sonra çıkartılmalıdır. Kateter varsa bu kateter birkaç hafta bırakılırsa apsenin tekrarlama olasılığı azalır. Lokal anestezi apse yüzeyinde inflamasyonlu dokuda çok iyi sonuç vermez ve apse boşaltmak çok ağrılı olabilir. Bu durumda sedoanaljezi ile hastayı uyutmak daha konforlu olur.
Apse drenajından sonra antibiyotik tedavisi gereksizdir. Buna rağmen kültür sonucuna göre cinsel yolla bulaşan bakteriler ya da vajinal ve üriner bir enfeksiyon tespit edilirse antibiyogram sonucuna göre uygun antibiyotik kullanılmalıdır.
- Marsupializasyon
Özellikle genç hastalarda ve çok büyük olmayan apselerde ilk tercih edilen yöntemdir. Tekrarlama riski azdır. Bartholin apse ya da kisti açıldıktan sonra tekrar kapanmaması ve drenajın devamlı olması için kist duvarı cilt ile ağızlaştırılarak dikilir. Böylece hem bezin drenajı devam eder hem de yeniden kist formasyonu zorlaşır.
Müdahale sonrası bir süre cinsel ilişki, deniz ve havuza girmek kısıtlanır. Ayaktan duş serbesttir. Antibiyotik tedavisi ile kombine edilir.
- Gümüş Nitrat Tedavisi
Kist ya da apse drene edilir, boşaltılır, kist boşluğuna 0,5 cm eninde, 0,5 cm boyunda gümüş nitrat çubuğu yerleştirilir. Bu tedavide gümüş nitrat ile kese toparlanır, büzülür ve 24-48 saat içinde dışarı çıkar ya da doktor tarafından alınır. Apsenin tekrarlamasını engellemek tamamen mümkün değilse de ameliyat sonrası kist boşluğuna konan gümüş nitrat ile tekrarlama ihtimali % 5-8‘e kadar düşürülmektedir.
- Bartholin Bezi Kistinin Tam Olarak Çıkartılması
Çeşitli tedavi metotlarından sonra kist hala tekrarlıyorsa, Bartholin bezinin tamamı cerrahi tedavi ile ameliyathane şartlarında çıkartılmalıdır. Bartholin bezinin tamamı çıkartıldı ise daha sonra ilişki sırasında bitkisel menşeli vajinal lubrikanlar önerilmektedir. Daha çok orta yaşın üzerindeki bayanlarda tercih edilir.
- Karbondioksit Lazer Tedavisi
Lazer etkisi ile kist açılır, kist duvarı sıcak etkisi ile tahrip edilir, böylece tekrar bir kese oluşamaz.
- Balonlu kateter (Word Kateter)
Apse drenaj sonrası tekrarlama riskini azaltmak için kateter uygulamaları sıklaşmaya başlamıştır. Özelikle büyük apselerde önerilir. Kist ve apse sıvısını boşalttıktan sonra kese içerisinde tekrar sıvı birikmesini önlemek amacıyla oluşan boşluğa konur.
Balonlu kateter (Word Kateter) yerleştirilmesi daha basittir. İşlem sonrası hastaneye yatmaya gerek yoktur. Marsupializasyon tekniğine göre daha küçük kesi yapılır. 0.5-1 cm kesi yeterlidir ve dikişe gerek yoktur. Süre olarak da daha kısa sürmektedir. 0.5-1 cm’lik kesi yapıldıktan ve apse sıvısı boşaltıldıktan sonra Word kateter içeriye yerleştirilir ve 3 ml. sıvı ile şişirilerek dışarı çıkması engellenir.
İşlem sonrası 4 hafta Word kateter içeride tutulur ve bu sürede kateterin ucunda sıvı akmaya devam eder. Müdahale sonrası bir süre cinsel ilişki, deniz ve havuza girmek kısıtlanır. Ayaktan duş serbesttir. Antibiyotik tedavisi ile kombine edilir.
