Histerosalpingografi (HSG) veya Türkçe ismiyle rahim filmi, rahim içinin ve kanalların yapısal ve işlevsel özelliklerinin kontrast madde verilerek radyografik yöntemlerle incelemede kullanılan bir yöntemdir. İlaçlı rahim filmi olarak da adlandırılmaktadır. HSG, infertilite (kısırlık) değerlendirmesinde istenen temel testlerden biridir.

Resimde normal bir rahmin içyapısı ve her iki kanaldan ilacın kolayca geçip karın boşluğuna dağıldığı normal bir film görülmektedir.

Rahim filmi, rahim içinde doğumsal bir gelişim kusuru varlığının araştırılmasında, tüplerin açık olup olmadığının görülmesinde, rahim ağzına veya rahime uygulanan bir müdahale sonrasında (kürtaj gibi) adet kanamalarının kesilmesi ya da çok azalması durumunda rahim ağzı kanalındaki muhtemel bir tıkanıklığın veya rahim içerisindeki muhtemel bir yapışıklığın (Asherman sendromu) değerlendirilmesinde, tekrarlayan düşüklerin araştırılmasında ve tüp bebek uygulamaları öncesinde yaygın olarak kullanılır.

Eğer tüpler çift taraflı tıkalı ise normal yollarla gebe kalmak mümkün değildir. Ya cerrahi olarak tüpler açılmalı ya da tüp bebek (IVF) uygulaması yapılmalıdır. Eğer rahim içinde doğumsal veya edinsel bir şekil bozukluğu saptanırsa rahim cerrahi olarak düzeltilebilir. 

İlaçlı Rahim Filmi (HSG) Nasıl Çekilir?

Hasta röntgen odasında röntgen masasına sırt üstü yatar. Anestezi ile uyutulan hastaya öncelikle spekulum takılır ve rahim ağzı görülür. Daha sonra rahim ağzına doğru ince bir kanül uzatılır. (Kanül: tükenmez kalemin içine benzer ince borucuk) Bu kanül aracılığıyla kontrast sıvı rahim içine yavaş yavaş verilir ve röntgen filmi çekilir.

Verilen sıvı rahim içerisine ve oradan tüplere ve tüpler açıksa karın içerisine kadar ilerler ve karın boşluğuna yayılır. Rahim içerisine ilaç verilirken birkaç defa karın bölgesine röntgen filmi çekimi yapılır.

Bu röntgen çekimleri esnasında bazı merkezlerde skopi denilen alet sayesinde televizyon ekranında ilacın rahim ve tüp içerisinde ilerlediği görülebilir.

Film çekimleri bittikten sonra rahim ağzına yerleştirilen alet alınır ve spekulum (muayene aleti) çıkartılır. Kısa bir süre sonra hasta kalkmadan bir karın filmi daha çekilir. Daha sonra hasta masadan kalkabilir. Rahim filmi çekimi toplamda ortalama 5-10 dakika süren bir işlemdir.

HSG normalse her iki tüp de açık ve rahim içinin şekli normal demektir. Rahim içinde bir kitle (myom ya da polip) varsa ya da tüpler kapalıysa HSG'de bu durum anormal bir görüntü oluşturur.

Burada önemli da bir nokta HSG'de tüplerin açık izlenmesi kapalı izlenmesine göre daha güvenilir bir bilgidir. Çünkü HSG'de tüpler çekim sırasında kasılarak (spazm) kapalı gibi görünebilmektedir. Yani HSG 'de kapalı izlenen tüp aslında açık olabilir. Bunu anlamanın kesin yolu, laparoskopi ile tüpleri değerlendirmektir. HSG bazen kapalı olan tüpün rahim içine verilen madde sayesinde açılmasına sebep olabilir. Bu nedenle HSG sonrası kendiliğinden gebelik oranlarında hafif bir artış olur.

İşlemden sonraki 1-2 gün boyunca hasta ara ara hafif kramplar hissedebilir. Vajinal kanama çok az görülebilir.

Kullanılan İlaçlar

İşlem sonrasında doktor tarafından ağrı kesici ve antibiyotik verilebilir. Rahim filmi çekilirken radyoopak sıvı içeren ilaç kullanılır. Bu ilaç rahim içerisine verilir. Bunların dışında genellikle rahim filmi (HSG) çekimi sırasında veya sonrasında bir ilaç kullanılmaz.

HSG Ne Zaman Çekilir?

Histerosalpingografi (HSG) genellikle âdet kanaması bittikten sonra birkaç gün içerisinde çekilir. Kanama varken çekilmesi bazı açılardan sakıncalı olabilir. Adet kanı rahim içerisine verilen ilaçla beraber karın içerisine gidebilir. Âdet kanaması bittikten sonraki günlerde çekilmesinin bir nedeni de filmin çekildiği gün hastanın hamile olmadığından emin olmaktır. Adet kanaması bittikten sonra 10-15 gün gibi uzun bir süre geçerse döllenme ve hamilelik oluşabilir ve farkında olmadan HSG çekerken hamileliğe zarar verilebilir.

HSG Çekilmeden Önce Yapılması Gerekenler

İşlem anestezi altında çekilecekse işlem öncesi 6 saat aç ve susuz (oruç gibi) olmak gereklidir. Ama anestezi almayacaksa hastanın aç karnına gelmesi gerekmez.

Rahim filmi çekimi öncesi hazırlık amacıyla bir ilaç kullanılması gerekmez. Ancak hasta doktorunun tavsiyesi ile işlemden yarım saat önce bir ağrı kesici alırsa, işlem sırasında daha rahat edebilir.

Film sonuçları genellikle film çekimi bittikten 10-15 dakika sonra çıkar. Çekilen filmler aynı akciğer veya karın filmlerinde olduğu gibi siyah röntgen kağıtlarına basılır. Bu basım aşaması kısa sürer ancak filmlerin radyoloji uzman doktoru tarafından incelenerek rapor yazılması gerekir. (Kadın doğum uzmanları rapor yazmaz.) Bu aşama filmin çekildiği merkeze ve yoğunluğa göre değişmektedir ancak genellikle birkaç saat içerisinde radyoloji uzmanı rahim filmi hakkında raporunu yazmış olur. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı hem çekilen filmleri hem de yazılan raporu inceler.

• Enfeksiyon nadiren izlenmesine karşın rahim, tüpler ve karın içerisini ilgilendiren enfeksiyon (PID) meydana gelebilir. Bu durumda hastanın genellikle fazla ağrı ve ateş şikayetleri olur. Bu şikayetler, antibiyotik tedavisi ile düzelir.
• İşlem sonrası vajinal kanama veya lekelenme olabilir ancak bu şikayetler genellikle bir iki gün içerisinde kendiliğinden geçer.
• Bayılma, baş dönmesi nadiren görülür ve önemsizdir.
• Radyasyon riski: HSG sırasında çok az miktarda röntgen ışını verilir. Bu radyasyon bir böbrek filminde verilen radyasyondan daha azdır.

Yukarıda anlatılan riskler dışında rahim filmi kadının rahim, tüp veya yumurtalık organlarına zarar verecek, şekillerini ve yapılarını bozacak bir işlem değildir. Kadının doğurganlık kapasitesi üzerinde herhangi bir olumsuz etki göstermez hatta tüplerdeki ufak tıkanıklıkların açılması nedeniyle işlem sonrası özellikle ilk 6 ay hamilelik oranlarında bir miktar artış gözlenmektedir.

Kanalların Kapalı Olması ve Kısırlık

Rahim (uterus) her iki yanından uzanan kanallar (tüpler) aracılığıyla yumurtalıklara ulaşır. Bu kanallara tıp dilinde tuba uterina, fallop tüpleri veya salpenks denir. Fallop tüpleri, rahmin sağında ve solunda birer tane bulunur. Yumurtalıktan atılan yumurta tüp organının ucundaki fimbria denilen saçaklı yapılarla yakalanır ve rahim içerisine kadar ulaştırılır. Kadınlardaki kısırlık (infertilite) nedenlerinin yaklaşık üçte birini tüp tıkanıklıkları ile ilgili nedenler oluşturur. Tüplerde tıkanıklığa bağlı oluşan infertilite (kısırlık) nedeni tubal faktör olarak adlandırılır.

Aşağıda normal rahim ve tüplerin HSG sırasındaki görüntüleri gözükmektedir.

Tüplerden Birinin Tıkalı (Kapalı) Olması

Eğer bu tüplerden birisi tıkalı (kapalı) ise o taraftaki yumurtalıkta oluşan yumurta hücresi (oosit) rahim içerisine ulaşamaz, sadece açık olan tüp tarafındaki yumurtalıktan atılan yumurta hücresi rahim içerisine ulaşabilir. Bu durumda çiftin kendiliğinden hamilelik elde etme şansı vardır ancak şans her iki tüpü açık olan kadınlara göre daha düşük olacaktır. Bu nedenle tüp bebek uygulanmadan normal tedavilerle gebelik denenebilir ama özellikle yaşı çok ileri hastalarda zaman kaybetmemek için direkt tüp bebek tedavisi de uygulanabilir.

Her İki Tüpün Tıkalı Olması

Her iki tüpün de tıkalı olduğu laparoskopi (kapalı ameliyat) ile kesin belirlenmişse bu durumda kadının normal yollardan gebe kalması olanaksızdır. Aşağıda oklarla gösterilmiş çift taraflı tıkalı bir film görülmektedir.

Tüplerin Kapalı Olmasının Nedenleri

• Daha önce pelvik enfeksiyon (PID) geçirmiş olmak (rahim ve etrafındaki organları içeren şiddetli enfeksiyon)
• Endometriozis (çikolata kistleri)
• Septik abortus (enfekte olmuş düşük)
• Tüp ile ilgili ameliyat geçirmek (dış gebelik ameliyatı gibi)
• Daha önce dış gebelik geçirmek (dış gebelik, ameliyat olmasa bile iyileşirken tıkanıklığa neden olabilir.)
• Çok nadiren bazı myomlar: Normalde görülen myomların çoğu bu tür tıkanıklıklara neden olmaz. Çok nadiren tüpe yakın bölgede gelişen ve buraya bası yapan bir myom tıkanıklığa neden olabilir.
• Çok nadiren doğuştan tek tüp veya hiç tüp olmaması
• Daha önce tüplerini bağlatma ameliyatı geçirmiş olmak
• Pelvik tüberküloz

Tüplerin Kapalı Olması Yumurtlamayı Engeller Mi?

Tüplerin tıkalı olması, ayrıca bir yumurtlama problemi yoksa, kadının yumurtlamasını (ovulasyonu) engellemez. Tüplerin tıkalı olmasından kaynaklanan infertilitede sorun yumurtlamada değildir, yumurta normal şekilde oluşur ancak tüp içerisinden geçerek sperm ile buluşması yani döllenmesi gerçekleşememektedir.

Tüplerin Kapalı Olması Gebelikle İlgili Bir Risk veya Soruna Neden Olur Mu?

Tüpleri tıkalı olan kadınlarda hamile kalma konusunda problem yaşanabilir ancak tüplerin kapalı olması gebe kaldıktan sonra gebelik ile ilgili bir risk artışına neden olmaz.

Tüplerin Kapalı Olması Bir Belirtiye veya Şikâyete Neden Olur Mu?

Tüplerin kapalı olması çocuk sahibi olamama dışında adet düzensizliği, ağrı, akıntı gibi şikayetlere neden olmaz.